وقتی از حیات شبانه صحبت می‌کنیم، بیشتر افراد مسائل مربوط به امنیت شهروندان را مطرح می‌کنند و نگاه‌ها به سمت نیروی انتظامی می‌رود. امنیت، مسئله مهمی در طراحی حیات شبانه شهرهاست، اما گاهی آنقدر مورد توجه قرار می‌گیرد که مسائل دیگری مانند تأثیر آن بر کسب‌وکارها، اصناف و به‌طور کلی، اقتصاد شهر به حاشیه می‌رود.
اگر محتوای این اظهار نظرها را کنار بگذاریم و به ابعاد مورد بحث توجه کنیم، مشخص می‌شود جنبه‌های انتظامی، اجتماعی، فرهنگی و حتی جنبه‌های مربوط به بهداشت و سلامت مورد توجه قرار گرفته، اما جنبه اقتصادی تقریباً کنار گذاشته شده است. برای بررسی جنبه‌های اقتصادی طرح زیست شبانه، با ناصر یارمحمدیان، استاد اقتصاد شهری و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان گفت‌وگو کردیم.
از نظر این کارشناس اقتصاد شهری، زیست شبانه یک فرآیند طبیعی در شهرهای مدرن است که با پاسخ به تقاضاهای انتقال یافته از روز، به ساعات شب و همین‌طور پاسخ به تقاضاهای جدید، بازدهی و سود اقتصادی را افزایش می‌دهد و حتی می‌تواند کسب‌وکارهایی را که پیش از این وجود نداشتند، خلق کند، اما استفاده از این مزایا و فرصت‌ها، نیاز به تغییر رویکرد مدیران در اداره شهرها دارد.
زیست شبانه، سبک زندگی کلان‌شهرهای مدرن
مدتی است گفت‌وگوها درباره زیست شبانه آغاز شده، اما ابعاد امنیتی، اجتماعی و فرهنگی آن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. شما آثار اقتصادی زیست شبانه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
زیست شبانه، جنبه‌ای از سبک زندگی شهرهای مدرن است و در خیلی از شهرهای مدرن به صورت طبیعی و ذات بازار، فعالان اقتصادی به سمت زیست شبانه می‌روند تا از این طریق، سود و بازدهی بیشتری به‌دست آوردند. این تمایل و رغبت به فعالیت شبانه، معمولاً در شهرهایی وجود دارد که سطح جمعیت از حد مشخصی بیشتر باشد.
در خیلی از شهرهای مدرن به‌صورت طبیعی و ذات بازار، فعالان اقتصادی به سمت زیست شبانه می‌روند.
فعالیت اقتصادی در ساعات شب، جزو فعالیت‌هایی است که باید در آن صرفه‌های مقیاس وجود داشته باشد تا توجیه اقتصادی پیدا کند. بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی هستند که این شرط را لازم دارند، مثلاً ساخت سینما در یک شهر کم جمعیت، توجیه اقتصادی ندارد چون درصد کمی از افراد، متقاضی آن هستند.
زیست شبانه هم به همین صورت است و در شهرهای پر جمعیت، که جمعیت قابل توجهی به دلیل مشغله روزانه، تمایل دارند بخشی از فعالیت‌های خود را به شب منتقل کنند، توجیه‌پذیر است و معمولاً در کلان‌شهرها اتفاق می‌افتد. در کلان‌شهرها با گذشتن جمعیت از یک حدی، تمایل به زیست شبانه ایجاد می‌شود و توجیه اقتصادی هم دارد.
علاوه بر این، زیست شبانه در شهرهای مدرن، به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده است. تفاوت‌های شب و روز، تفاوت‌های آب و هوایی و نوع فعالیت‌هایی که به لحاظ کارکردهای متفاوت شب و روز ایجاد می‌شود، جاذبه‌های گردشگری می‌آفریند و ما برخی از نمونه‌های معروف آن را هم در دنیا می‌بینیم. مثل خیابان و میدان استقلال در استانبول و سایر نمونه‌هایی که با برندهای مختلف، در حال فعالیت هستند و به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده‌اند.
انتقال تقاضا و ایجاد تقاضای جدید در زیست شبانه
تأثیرگذاری آن بر کسب‌وکارها چگونه است و چه آثار اقتصادی برای انواع مختلف مشاغل به همراه دارد؟
تأثیر بر کسب‌وکارها دو وجه دارد. یک وجه این است که مقداری از تقاضایی که در روزها ممکن است اتفاق نیفتد، می‌تواند به شب منتقل شود. یعنی افرادی که نمی‌توانند در طول روز، آن محصولات یا خدمات را تقاضا کنند، شب‌ها آن را دنبال می‌کنند و این باعث می‌شود که تقاضای فعالیت‌ها، حرفه‌ها و کسب‌وکارهای مختلف، افزایش پیدا کند و از این جهت، بازدهی و سود اقتصادی برای آن‌ها فراهم می‌شود.
وجه دوم این است که می‌تواند فعالیت‌ها، حرفه‌ها و کسب‌وکارهای جدیدی بیافریند، یعنی فعالیت‌هایی که در طول روز، امکان ارائه آن‌ها نیست.
این فعالیت‌ها در چه بخش‌هایی هستند؟ صرفاً گردشگری و خوراک و رستوران یا بخش‌های دیگر اقتصاد هم می‌توانند از منافع زیست شبانه استفاده کنند؟
اینکه چه بخش‌هایی تحت تأثیر قرار می‌گیرند به مزیت‌ها و فرصت‌هایی که زیست شبانه برای هر شهر ایجاد می‌کند، بستگی دارد. هر شهر، مزیت‌ها و فرصت‌های خاص خود را دارد و متناسب با آن ظرفیت‌ها، بخش‌های مختلف تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
به عنوان مثال، اگر ظرفیت‌های بخش سلامت شهر تهران، که خیلی هم بالاست، در طرح زیست شبانه مورد استفاده قرار گیرد، قطعاً می‌تواند در جذب گردشگر سلامت و افزایش تقاضا در این زمینه مؤثر باشد و از طرف دیگر، خدمات را با کیفیت بالاتری ارائه دهد. همین گردشگر در طول روز ممکن است به دلیل حجم بالای ترافیک تهران، از دریافت این خدمات منصرف شود، اما می‌تواند در شب با کیفیت بیشتری از آن استفاده کند.
توزیع زمانی ترافیک شهری
به مسئله ترافیک و حمل و نقل اشاره کردید، این طرح چه فرصت‌هایی برای حمل و نقل شهری ایجاد می‌کند؟
امروزه مهم‌ترین مسئله اصطکاک‌های شهری را در بخش حمل و نقل داریم. در شهرها با گسترش و بزرگ شدن، نیاز به جابه‌جایی بیشتر می‌شود و بخش حمل و نقل، وظیفه جابه‌جایی را بر عهده دارد. وقتی ساعات فعالیت محدود باشد، همه بار ترافیکی در یک بازه زمانی تجمیع می‌شود و این ازدحام ترافیکی ایجاد می‌کند، ولی زیست شبانه بخشی از ترافیک را به ساعات دیگر منتقل می‌کند.
سفرهای غیرضروری که در طول روز انجام می‌شود، تغییر می‌کنند یا حتی شیوه‌های سفر هم متفاوت می‌شوند مثلاً ماشین‌های برقی یا وسیله‌های حمل و نقل گردشگری مانند کالسکه می‌توانند در طول شب مورد استفاده قرار بگیرند.
وقتی درباره زیست شبانه صحبت می‌کنیم، مباحثی مثل نورپردازی و استفاده از فضاهای مرده شهری مطرح می‌شوند. این موارد هم به اقتصاد شهری مرتبط هستند؟
وقتی یک کسب‌وکار یا بخشی از اقتصاد تحرک پیدا می‌کند، بسیاری از بخش‌های دیگر هم به دنبال آن به تحرک واداشته می‌شوند. بحث منظر شهری شبانه یکی از آن بخش‌هاست. استفاده از فضاهایی که در طول روز به دلیل ازدحام جمعیت و ترافیک شدید، قابل استفاده نیستند، هم مطرح است. این‌ها در شب به دلیل تخلیه فضا، قابل استفاده هستند. خیلی از بخش‌های دیگر به پیروی از ایجاد زیست شبانه فعال می‌شوند و کسب‌وکارهای جدیدی آفریده شود. مثلاً رستوران‌های سیار که نیاز به فضا و مکان ثابت ندارد و خیلی از کسب‌وکارهای دیگر که به دلیل تقاضای جدید، شکل خواهند گرفت.
بخش‌های دیگر به پیروی از ایجاد زیست شبانه فعال می‌شوند و کسب‌وکارهای جدیدی آفریده شود.
برای استفاده از موقعیت‌هایی که زیست شبانه در شهرها ایجاد می‌کند چه پیش‌نیازهایی باید مورد توجه قرار بگیرند؟
تغییر رویکرد مسئولان نسبت به زیست شبانه، مسئله مهمی است. در شهرهای مدرن، برای اینکه بتوان برای فعالیت‌های اقتصادی، سود و بازدهی و برای شهروندان، درآمد ایجاد کرد، باید به سمت اداره مدرن شهرها حرکت کنیم. برای اداره مدرن شهرها، نیاز است رویکرد مدیریت شهری نسبت به این مسئله تغییر کند تا از ظرفیت‌های بالقوه‌ای به دلیل تراکم و تجمع جمعیت در شهرها به وجود آمده، استفاده شود و این منافع بین همه شهروندان توزیع و انتشار پیدا کند.
گفت‌وگو از مریم‌السادات علم‌الهدی
نظر شما